HOE GAAT HET MET ONZE RECHTSSTAAT?
EN WAT KAN IK DOEN OM DEZE TE BESCHERMEN?
WAAROM DE RECHTSSTAATS-RADAR?
In een gezonde democratie en rechtsstaat is er ruimte voor kritiek en ligt de macht bij de mensen. Deze waarden staan wereldwijd onder druk – ook in Nederland. Wij zoeken uit hoe
het gaat met de democratische
rechtsstaat en geven jou
concrete handvatten om in
actie te kunnen komen en onze maatschappij te beschermen.
ONTDEK DE THEMA’S WAAROP JIJ IN ACTIE KUNT KOMEN
Houd je muis op een van de schijven van de radar voor meer informatie.
Tik op een van de radarpunten voor meer informatie.
VEELGESTELDE
VRAGEN
Hoe werkt het?
De Rechtsstaatsradar is een tool die onze democratische waarden in het vizier houdt op basis van onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek en signalen uit het maatschappelijk middenveld. Aan de hand van deze radar houden wij bij hoe de rechtsstaat in Nederland verandert. Cruciaal voor een functionerende democratie en rechtsstaat is de ruimte voor burgers en instituties om zich te organiseren en te laten horen.
We kijken naar kleine en grote veranderingen in onze politiek, naar wie er geraakt wordt door deze verandering én naar wat een effectieve manier is om de rechtsstaat te beschermen.
Eerder onderzoek leert ons dat politici controle en tegenmacht uit kunnen hollen en hun macht vergroten in kleine stappen. Al deze kleine stappen zijn moeilijk te meten, omdat het gaat om gedrag en uitspraken die op zichzelf niet meteen een groot risico vormen. Bestaand onderzoek richt zich veelal op grotere stappen zoals verkiezingsfraude of het afschaffen van bepaalde burgerlijke vrijheden.
Met de Rechtsstaatsradar meten we niet één voorstel, maar kijken we naar het samenspel van kleine veranderingen. Deze kleine veranderingen hebben invloed op de ‘regels van het spel’ – de democratische rechtsstaat. Ze hebben invloed op de manier waarop we kritiek en ideeën kunnen uiten en waarop burgers macht kunnen uitoefenen. Het inperken van het demonstratierecht geeft burgers
bijvoorbeeld minder manieren om kritiek te hebben op de overheid.
De Rechtsstaatsradar werkt in drie stappen:
- Monitoren: op basis van onderzoek en geluiden van maatschappelijke organisaties, journalisten en ervaringsdeskundigen, houden we bij hoe het gaat met de Nederlandse rechtsstaat;
- Informeren: we lichten jou in via de pers en sociale media welke veranderingen er plaatsvinden;
- Actie: je kunt per onderdeel van de radar zien wat jij kunt doen om de rechtsstaat te beschermen. Doe mee!
Over de indicatoren
Op basis van wat we wereldwijd weten over het verzwakken van een democratie hebben onderzoekers een aantal indicatoren vastgesteld. Deze indicatoren zijn acties, uitspraken en keuzes vanuit de politiek. De indicatoren zijn niet altijd makkelijk te herkennen, omdat ze op zichzelf niet direct een dreiging vormen. Maar wanneer je meerdere indicatoren tegelijk kunt herkennen, dan is dat een aanwijzing dat je democratie onder druk staat of al is verzwakt. Lees het onderzoek hier!
De indicatoren zijn in drie categorieën opgedeeld:
- Het verzwakken van instituten
Politici kunnen vrienden benoemen tot belangrijke posities, zoals in de rechtbank.
Hierdoor kunnen instituten minder scherp toezicht houden op de regering. Ook kan een politicus instituten die wel kritisch zijn minder overheidsgeld bieden, heel bureaucratisch maken door allerlei administratieve hordes, of zelfs afbouwen. - Het veranderen van gedrag
Politici kunnen het moeilijk of (juridisch) onmogelijk maken om kritisch te zijn op hun voorstellen of uitspraken. Het verbieden van tegenspraak is vaak te opvallend, maar je kunt het wel via omwegen lastig maken. Zo kan je de financiering van kritische NGO’s inperken. Of je kunt mensen bang maken, waardoor ze zichzelf minder kritisch uitlaten. Dit kan een politicus bijvoorbeeld doen door prominente critici te vervolgen of intimideren. Hierdoor denken anderen wel twee keer na voordat ze kritiek uiten. - Het aanpassen van gezamenlijke normen
Door onze normen te veranderen, kan een politicus dingen voorstellen die de maatschappij eerder niet had geaccepteerd. Dit kan gebeuren door zo vaak mogelijk “abnormale” dingen te zeggen of voor te stellen. Hoe vaker je over de grens gaat, hoe minder duidelijk de grens wordt. Door politieke tegenstanders af te schilderen als onbetrouwbaar, of een zondebok aan te wijzen, kan een politicus deze mensen buitenspel zetten. Een politicus kan het ook steeds normaler maken om ondemocratische voorstellen te doen. Door bijvoorbeeld een crisis uit te roepen, kan een politicus een gevoel van onveiligheid creëren waardoor mensen het makkelijker vinden om een antidemocratische wet te accepteren. Deze wet is vervolgens moeilijk terug te draaien, als men later spijt heeft.
